यह तो पूरा शैतान है..!
जेम्स ग्रँट डफ History of Mahrattas च्या पहिल्या खंडात लिहितो की, निज़ामने जेव्हा बाजीरावांना पूर्वी कधीच पाहिले नव्हते, तेव्हा त्याने आपल्या पदरचा एक चित्रकार बाजीरावांकडे धाडला. चित्रकाराला स्पष्ट सूचना होत्या की, तुला बाजीरावांचे जे काही पहिले दर्शन होईल, तसेच्या तसे चित्र काढून मला दाखव. चित्रकार परत आल्यावर त्याने जे चित्र काढले त्याचे वर्णन डफ करतो –
“The painter executed his task, and on his return exhibited the Peishwa mounted, with the head and heel ropes of his horse in his feeding bag, like that of a common Mahratta, his spear resting on his shoulder, whilst he was rubbing with both his hands some ears of ripened Joowaree, which he was eating as he rode”.
The Era of Bajirao, पृ. ३०९ येथे लेखक उदय कुलकर्णी मात्र उपरोक्त चित्रकार बादशाह मुहंमदशाहने पाठवल्याचे सांगतात. चित्रकाराला बाजीराव कसे दिसले यासाठी त्यांनी एक सुंदर काव्य दिले आहे –
“तुरंगमावरी मूर्ती शोभे एक रिकिबित पाय
दुजा आडवा घोड्यावरती घोडा ठुमकत जाय
मानेवरती ठेऊनि दिधली अनीन घोड्याची ती
स्कंधी भाला हसत मुखावरी शोभे अनुपम कांती
मंदिल मस्तकी रुभरि अांगी अंगरखा तो साजे
पचंग कटीला वस्त्र नेसले ब्राह्मणघाटीचे जें
स्वताच हाती कणसे चोळुनी दाणे टाकी वदनी
लाल ठेविल्या मिरच्या त्यातुनी खाई मधुनी मधुनी”
रियासतकार सरदेसाई लिहितात (Ibid 310. Quoted from – Peshwa Bakhar, pp 26, 1878) असं बेफिकिर योद्ध्यासारखं वर्णन ऐकून बादशाहच्या मुखातून एकच वाक्य निघालं, “This is but the Devil” – “यह तो पूरा शैतान है”!!
बाजीराव हे पेशवे असूनही त्यांच्या सैनिकांमध्ये त्यांच्याप्रमाणेच एक होऊन राहात होते, ते जे खातील तेच खात होते, ते जे पितील तेच पीत होते! डफचेच शब्द वापरून सांगायचे झाले तर –
“Bajee Rao was handsome in his person, and his manner was more that of a frank soldier than of a smooth courtier; when in the field with his troops he kept up no state, and shared in all the privations of the meanest horseman”.
— © विक्रम श्रीराम एडके
(बाजीरावांच्या युद्धनीतीचे अभ्यासक आणि ‘मस्तानीपल्याडचे बाजीराव’ या विषयावर व्याख्यान देणारे वक्ते. अधिक माहितीसाठी पाहा www.vikramedke.com)
इतक्या निखालस पणे , त्रयस्थ नजरेतून आणि मूळ इतिहासाला कुठेही इजा न करता लिहिणारे दुर्मिळ आहेत . इतिहास आहे तसा स्वीकारायलाहिम्मत लागते .तुमच्या सगळ्या वाटचालीस शुभेच्छा