एप्रिल १७२०. सातारच्या अदालत राजवाड्यात दरबार भरला होता. क्षत्रियकुलावतंस सिंहासनाधीश्वर खासे शाहू छत्रपती उच्चासनावर विराजमान होते. त्यांनी एकवार समग्र दरबारावरुन नजर फिरवली. श्रीपतराव पंतप्रतिनिधी, आनंदराव सुमंत, नारोराम मंत्री, चिमणाजी दामोदर, अंबाजीपंत पुरंदरे, पिलाजी जाधवराव इ. मानकरी दरबारात मोठ्या इतमामाने हजर होते. फिरता फिरता शाहूंची नजर एकेठिकाणी अडली. अंमळ मागे दोन तरुण पोरे बसली होती. नुकतेच स्वर्गस्थ झालेल्या बाळाजी विश्वनाथ पेशवे यांची ही मुले. त्यांच्यापैकी एक होता तो बाजीराव बल्लाळ! आणि दुसरा होता तो त्याचा धाकटा भाऊ चिमणाजी!! दोघांचीही उमर विशीच्या आतलीच. थोरल्या बाजीरावाला नुकतेच मिसरुड फुटले होते. धाकट्या चिमणाजीच्या चेहऱ्यावरची तर कोवळीकसुद्धा अद्याप गेली नव्हती. त्या दोघांना पाहाताच शाहूंना आपल्या …Read more »

सन १६६५! मिर्ज़ाराजा जयसिंह कोटीचण्डीयाग करीत होता. चण्डीका तोषावी ही त्याची इच्छा. रणांत जय मिळावा ही त्याची मनीषा. पण तो जय कुणासाठी? औरंग पातशहासाठी! हाय रे दुर्दैवा!! देवीपुढे जय मागतो तरी कुणासाठी, तर जो दिसताक्षणी देवीची मूर्ती फोडण्याची एकही संधी सोडणार नाही त्या पापी औरंग्यासाठी! आणि कुणाविरुद्ध? तर छातीचा कोट करुन अन् तळहातावर शिर घेऊन जो सुखदुःखं समे कृत्वा आयुष्य झिजवित होता त्या पुण्यश्लोक शिवाजीराजांविरुद्ध. काली कशी तोषावीं? त्याने पुरंदरला वेढा घातला. वज्रगड पाडला. लढता लढता मर्द मुरारबाजी कामी आला. जयसिंहासोबत आलेला दिलेरखान तर बोलून-चालून परकाच. तो ही हिंदूभूमी नासवायलाच आलेला. पण जयसिंह स्वतःला राजपूत म्हणवून घेतो आणि इमान कवडीमोल …Read more »

दिल्लीच्या युद्धात बाजीरावांनी मुघल साम्राज्याचा सारा नक़्शाच उतरवून ठेवला होता. एकेकाळी भारतावर एकछत्री राज्य केलेले हे घराणे. पण आज त्यांना मराठ्यांच्या मेहेरबानीवर जगावे लागत होते. आजसुद्धा मुघलच बादशाह होते, सम्राट होते; पण निव्वळ नावालाच. खरा अंमल चालत होता मराठ्यांचाच! खरी भीती होती ती बाजीरावांचीच! ही गोष्ट बादशाह मुहंमदशाहला आतून पोखरुन काढत होती. अवघे ३८ वय होते त्याचे. त्याच्यापेक्षा एखाद्या वर्षाने लहानच असलेल्या बाजीरावांनी आपल्या कौशल्याच्या जोरावर त्याला पार पंगू करुन सोडले होते. वज़ीर कमरुद्दीन खान, सादतखान, खानदौरान, मुहंमदखान बंगश असे एकापेक्षा एक रणगाज़ी हाताशी असूनदेखील बादशाह पांगळा होता, फक्त बाजीरावांमुळे! अश्या स्थितीत बादशाहला आपल्या एका जुन्याजाणत्या सरदाराची आठवण झाली. तो …Read more »

१७३५ सालापासून मराठी फौजा ह्या माळवा, राजपुताना आणि बुंदेलखंड भागात धुमाकूळ घालत होत्या. लहानसहान युद्धे घडत होती, विजय मिळत होते. पण एक मोठं आणि निर्णायक युद्ध मात्र अटळ होतं. त्यावेळी दिल्लीचा बादशहा होता मुहंमदशाह! त्याने अयोध्येचा नवाब सादतखान, वज़ीर कमरुद्दीनखान, मुहंमदखान बंगश, जयसिंह, अभयसिंह अश्या सगळ्यांना गोळा करुन मराठ्यांना नेस्तनाबूत करायचे हुकूम दिले. आणि नोव्हेंबर १७३६ ला मराठी रियासतीचे शौर्यभास्कर, खासे बाजीराव पेशवे सरकार भोपाळला डेरेदाखल झाले! आसपासची भेलसासारखी छोटी छोटी गावे घेत, खंडणी गोळा करीत आग्र्यापासून अवघ्या काही कोसांवर मराठी फौजा गोळा झाल्या. युद्धनीतीचा एक साधासोपा नियम आहे. एकाच वेळी सगळे शत्रू अंगावर नाही घ्यायचे. शिवचरित्राचा अभ्यास करताना ही …Read more »

आपल्याला एखाद्या थोराच्या वैयक्तिक आयुष्यात इतका काही वेड्यागत रस असतो की, बाजीराव म्हटल्यावर आठवते ती फक्त मस्तानी. ह्या मस्तानीचं गारुड एवढं काही गडद आहे की, त्यापलिकडचा बाजीराव आम्हाला नुसता ऐकूनही ठाऊक नसतो. वयाच्या अवघ्या २० व्या वर्षी स्वराज्याचा पेशवा झालेला हो! अवघं ४० च वर्षांचं शापित आयुष्य आणि त्यातही केवळ २० च वर्षांची कारकीर्द लाभलेला हा अचाट योद्धा! त्या २० च वर्षांच्या काळात त्याने हिंदवी स्वराज्याचं हिंदवी साम्राज्य केलं! जो संकल्प थोरल्या महाराजांनी मनी धरला होता, ह्या रणधीराने तो पूर्तीस नेला. महाराष्ट्रास वाकुल्या दाखवत ४०० वर्षे खिजवणारी दिल्ली जाळली, लुटली आणि फस्तच नव्हे, तर अंकित केली ती ह्याच बाजीरावाने! मेघ …Read more »