लहानश्या जागेत दाटीवाटीने विद्यार्थी बसले होते. एक एक विद्यार्थी म्हणजे निर्ढावलेला बदमाष. कुणी चोर तर कुणी दरोडेखोर, कुणी बलात्कारी तर कुणी खुनी. प्रत्येकाचे गुन्हे वेगळे आणि त्या गुन्ह्यांमागची कथाही वेगळी. परंतू त्या सगळ्यांमध्ये एक गोष्ट मात्र समान होती – काळे पाणी! होय, ते सारेच्या सारे अट्टल गुन्हेगार काळ्या पाण्याच्या शिक्षेवर पाठवण्यात आलेले कैदी होते! इथं यायचं, शिक्षा भोगायची, नशीब असलं तर परत जायचं नाहीतर इथेच राम म्हणायचा; अशी अवस्था. ममं बोथट झालेली आणि जाणीवाही! परंतू या अज्ञानतिमिरात अचानकच एक उषेचा, नव्हे नव्हे – आशेचा किरण डोकावू लागला होता – “बडे बाबूं”च्या रुपाने! जगासाठी असतील ते बॅरिस्टर विनायक दामोदर सावरकर, परंतू …Read more »

टाळ्यांच्या कडकडाटातच तो तरुण खाली बसला. तरुण कसला, १५ वर्षांचा मुलगाच तो! तब्बल दोन मिनिटे टाळ्या वाजत होत्या. सलग! पण नुसत्या टाळ्याच नव्हत्या बरं..! त्या कडकडाटातही श्रोत्यांचे आवाज येतच होते. कुणी म्हणत होतं, “काय बोललाय छोकरा.. आजवर एवढी व्याख्यानं ऐकली पण एवढ्या लहान मुलाने असं भाषण दिलेलं..? अंहं! कधीच ऐकलं नव्हतं!!” त्यावर एकजण म्हणाला – “दुसरा लोकमान्य होणार हा, लिहून घ्या!!” तर तिसऱ्याचे, “पण केवढा सुकुमार आहे नाही? देखणा.. राजबिंडा!” यावर चौथा, “हो ना, वाटतंय की आपल्या या छोट्याश्या दहिवली गावात कुणी राजपुत्रच अवतरलाय. देखणा, विद्वान आणि खिळवून ठेवणाऱ्या व्यक्तिमत्वाचा धनी..!” लहानग्यांची आणि किशोरांची वक्तृत्वस्पर्धा होती ती. होता होता स्पर्धा …Read more »

सावरकरांना देशाच्या मुख्य प्रवाहातून बाहेर ढकलण्यासाठी इंग्रजांनी त्यांना रत्नागिरीत स्थानबद्ध केले खरे. परंतू सावरकरांच्या व्यक्तिमत्वाची मोहिनीच इतकी काही जबरदस्त होती की, लवकरच आडगावी असलेले रत्नागिरी शहर हिंदुस्थानच्या गुप्त राजकारणाचे महत्वपूर्ण केंद्र बनले. सावरकरांना भेटायला येणाऱ्यांचा, चर्चा-मसलती करणाऱ्यांचा ओघच रत्नागिरीत सुरू झाला. मोहनदास गांधींपासून ते थेट अलीबंधूंपर्यंत सगळ्यांनाच रत्नागिरीत यावे लागले. त्याकाळी सावरकर रत्नागिरीच्या पटवर्धनांकडे मुक्कामी होते. असेच दुपारच्या वेळी दार वाजले म्हणून पाहातात तर काय, दारात एक वयोवृद्ध व्यक्ती उभी. वयोवृद्ध असली तरी चेहऱ्यावरील बुद्धिमत्तेची आभा मात्र चिरतरुण होती. “कोण?”, सावरकरांनी हलकेच विचारले. “मी  बडोद्याचा सरदेसाई. इतिहास लिहितो म्हणून तुम्हाला कदाचित माहिती असेल”. सावरकर चमकलेच, “म्हणजे… तुम्ही.. रियासतकार…”? सावरकरांच्या नजरेसमोरून …Read more »